Op 30 december 1896 stond de Filipijnse arts en schrijver José Rizal in Manila voor een vuurpeloton. Hij werd geëxecuteerd door de Spaanse koloniale regering vanwege zijn ideeën en zijn boeken.
Met zijn romans Noli me tangere (vertaald als ‘Raak me niet aan!’) en El Filibusterismo (‘De revolutie’) had Rizal veel vijanden gemaakt. Hij beschreef de uitbuiting en het seksueel misbruik en fysieke geweld door de geestelijken en het koloniale leger.
Vanwege zijn boeken werd hij eerst verbannen en later ter dood veroordeeld. Maar met zijn dood, vandaag 124 jaar geleden, ontbrandde de Filipijnse vrijheidsstrijd.
Lees meer over de romans van José Rizal

Het verslag van een ooggetuige van de executie

De toen 20-jarige Hilarion Martinez was ooggetuige van de executie. In 1949 vertelde hij zijn verhaal aan een verslaggever van Sunday Times Magazine (ed. 29-12-1949):

‘Ik zag Rizal sterven‘

‘Om zes uur ‘s ochtends op 30 december 1896 werden we wakker in onze kamers op de hoek van Sta. Potenciana en Magallanes Street, in Intramuros, om de executie van José Rizal bij te wonen, waarover we de dag daarvoor waren ingelicht. We waren lid van de Leales Voluntarios de Manila, een semi-militaire organisatie onder bevel van kapitein Manuel Leaño. Onze directe officier was een jeugdige Spaanse luitenant genaamd Juan Pereira. Ik was toen twintig jaar oud en lid van het drum corps.
‘We marcheerden Intramuros uit door de Puerta Real waar Nozaleda (nu General Luna) Street door de zuidelijke muur liep, gekleed in onze cañamo uniformen en met onze cajas-vivas (trommels) om ons middel gebonden. We gingen verder naar wat nu Padre Burgos Street is, onder een bewolkte hemel op een frisse decemberochtend.
‘Bagumbayan was niet zoals de Luneta nu is. Het water van de Baai van Manila kwam nog tot aan de andere kant van Malecon Drive (nu Bonifacio Drive), waar het nieuwe Luneta is. De Luneta liep in die tijd helemaal door tot aan de plek van het oude politiebureau van Bagumbayan, waar dichtbij dicht bamboe struikgewas groeide.

‘Toen we de hoek om kwamen van P. Burgos en General Luna Street, konden we een glimp opvangen van het cuadro, een vierkante formatie van ongeveer tien compagnieën Filipijnse en Spaanse soldaten. De eersten bezetten het binnenste gedeelte van het vierkant, terwijl de laatsten daarachter stonden. Deze formatie was strategisch, want de positie van de Filipijnse soldaten binnen het cuadro betekende dat de Spaanse autoriteiten wilden dat zou Rizal sterven door de handen van de Filipijnse soldaten. Als die laatsten het bevel om op Rizal te schieten niet gehoorzaamden, dan zouden de Spaanse soldaten die achter hen stonden opgesteld hen neerschieten.
‘Er waren ook burgers die toekeken. De zijkant van de cuadro bij de baai was open.
‘Toen we bij het vierkant kwamen zagen we enkele Spaanse legerofficieren zachtjes praten, op een ernstige toon. Rizal was nergens te bekennen – maar toch. Omdat ik de man nog niet eerder had gezien, begon ik me af te vragen hoe hij er uit zou zien. Ik herinnerde me dat mijn moeder me vertelde dat Rizal zo geleerd was dat niemand hem kon vergiftigen, omdat hij altijd zijn eigen lepel en vork bij zich had, waarmee hij kon zien of zijn eten vergiftigd was of niet. Ik hoorde ook over zijn strijd voor onze (Filipijnse) zaak, nog afgezien van de legendes die om hem heen begonnen te ontstaan.

‘Al snel hoorde de kleine menigte het gedempte geluid van onze naderende vivas, die met zwarte doeken waren bedekt tijdens executieceremonies. Er ontstond wat commotie aan de rechterkant van de cuadro bij de baai, toen enkele soldaten met ingestoken bajonetten binnenkwamen, gevolgd door een man in het zwart met zijn armen van achter zich aan de ellebogen vastgebonden, op zijn hoofd een derby hoed of chistera, met aan zijn zijde een Spaanse officier en een jezuïetenpriester.
‘Toen ik de man zag wist ik dat hij Rizal was.
‘Een groep Spaanse officieren die vlakbij stonden vormden een halve cirkel of media luna. Toen schudde een Spanjaard (we zouden later horen dat het luitenant Luis Andrade was, een van Rizals geliefde Spaanse verdedigers en sympathisanten) liefdevol de hand van de laatste. Toen Rizal bij het midden van het vierkant stond kondigde de mayor de la plaza, een kolonel, aan tegen de bandillo: “En el nombre del Rey, el que se levante la voz a favor del reo sera ejecutado.” (In de naam van de koning, degene die zijn stem verheft ten gunste van de misdadiger zal worden geëxecuteerd.)
‘Er viel een diepe stilte over alle aanwezigen.

‘Wij van het drum corps stonden ongeveer zeven passen achter Rizal, die toen in de richting van de baai keek. Onze commandant kwam naar ons toe en vertelde ons dat als Rizal zou proberen hardop te spreken, we hard op onze trommels moesten slaan om hem te overstemmen. Ik keek naar Rizal. Hij had een normaal postuur, was ongeschoren, nogal bleek, misschien als gevolg van zijn tijd in  de gevangenis, maar hij was zichtbaar kalm en sereen. Een jezuïet kwam naar hem toe, sprak een gebed uit en zegende hem. Toen kwam er ook nog een kolonel naar hem toe, terwijl onze bevelhebber ons het bevel gaf twee stappen achteruit te gaan en het vuurpeloton, bestaande uit zes Filippino’s, naar voren kwam en onze vorige positie innam achter Rizal. Met zichtbare inspanning hief Rizal zijn rechterhand die vastgebonden was op en nam zijn chistera of derby hoed af. Mijn hart klopte snel, net als bij alle andere executies waar ik eerder getuige van was geweest, en ik voelde me gespannen en nerveus. In de stilte die er heerste bewoog Rizal zijn hoofd heel langzaam op en neer, zijn lippen bewogen als bij een gebed.
‘Toen gebaarde de bevelvoerende officier met zijn sabel dat het vuurpeloton moest richten. Toen viel het sabel en gelijktijdig klonk het geweervuur ​​dat de stilte van de ochtend verbrijzelde. José Rizal draaide zich in een laatste poging nog om en viel met een plof neer, zijn gezicht naar de hemel gericht en zijn derby hoed voor zich uit gegooid. Hij was in de richting van de baai gevallen.

‘Veel van de reos (veroordeelde criminelen) werden gedwongen te knielen en kregen een kap op voor ze in hun hoofd werden geschoten. Maar Rizal bleef die vernedering bespaard.
‘Plotseling verscheen er uit het niets een kleine hond die in cirkels rond het gevallen lichaam van Rizal rende, blaffend en jammerend. Dit incident zou veel later het onderwerp van gesprek zijn in onze kamers. Sommige van mijn kameraden waren al snel tot de conclusie gekomen dat het een voorbode was van komend ongeluk.
‘Toen stapte de capitan militar de la sanidad (de legerarts) naar voren, knielde voor de gevallen man en voelde zijn pols. Opkijkend wenkte hij een lid van het vuurpeloton om naar voren te komen en de laatste tiro de gracia te geven, nog een schot van dichtbij. Ik dacht dat ik een vage waas uit Rizals jas zag komen, maar het kan een sliertje ochtendmist zijn geweest. Toen ik het lichaam voor me zag voelde ik me zwak.

‘De officieren begonnen weer wat bezieling te vertonen. Ze vielen in formatie en marcheerden op de melodie van het Spaanse volkslied, de Paso Doble Marcha de Cadiz.
‘Zoals gebruikelijk bij eerdere executies liepen we langs het lichaam om het voor de laatste keer te bekijken. Toen ons het bevel werd gegeven “ogen links” deed ik mijn ogen niet dicht, zoals ik deed bij het zien van de verschillende reos van wie de hoofden door geweervuur waren stukgeschoten. Ik wilde het gezicht van de man nog een laatste keer zien. Rizal lag dood op het bedauwde gras. De dag was begonnen en ik realiseerde me dat ik naar het gezicht van de grote Maleisiër staarde; dat ik getuige was van geschiedenis in wording.’