In december 1896 kwam José Rizal aan in Berlijn, om eindelijk zijn eerste roman ‘Noli me tangere’ af te maken. Hij woonde in de Jaegerstrasse, waar hij de koude winter doorbracht met het redigeren en corrigeren van het manuscript. Hij was blut, had honger en werd ook ziek van de kou, maar toch werkte hij gestaag verder.

Hij had het boek al wat beknopter gemaakt en de toon hier en daar wat gematigd. Maar ook in de laatste fase bracht hij nog veranderingen aan.

De laatste correcties

Zo verplaatste hij een hele paragraaf met een beschrijving van het bos van pagina 67 naar pagina 163 in een later hoofdstuk.

Op pagina 94 voegde hij nog een hele paragraaf toe.

Hele hoofdstukken van het manuscript werden doorlopend, zonder correcties, in net handschrift opgeschreven. Maar bij sommige alinea’s zie je de twijfel toeslaan, zoals op pagina  161:

Het verdwenen  hoofdstuk

Iets verderop, op pagina 175 schrapte Rizal een heel hoofdstuk: ‘Elías y Salomé’. Waardoor het boek in plaats van 64 nog maar 63 hoofdstukken telde.

Op sommige plekken vond hij dat de tekst nog duidelijker kon. Zo voegde hij aan het eind van het boek, op pagina 442 toe:

‘Wij hebben drie eeuwen lang onze hand naar hen uitgestoken, we hebben om hun liefde gevraagd, we hadden ze graag onze broeders willen noemen en wat was hun antwoord? Beledigingen en spot, ze onthouden ons zelfs ons recht om mens te zijn.’

Maandag 21 februari 1887, om 11:30 was het eindelijk klaar, na 2 ½ jaar.

Naar de drukker

Behalve over fysieke problemen maakte hij zich ook zorgen over de publicatie van het boek. Geen enkele uitgever zou interesse hebben in een boek in het Spaans over een land waar maar weinig mensen van hadden gehoord. En zelfs bij de goedkoopste drukker kostte het drukken nog 300 pesos.

Hij stond op het punt het manuscript in de kachel te gooien, ‘als een vervloekt ding dat alleen maar goed was om te sterven’. Op dat moment kwam een oude vriend, Maximo Viola, die hem de kosten voor het drukken voor kon schieten.

Het personeel van de drukkerij sprak geen Spaans, maar ze begrepen wel dat ze werkten aan een boek dat speciaal  was, en gevaarlijk kon zijn voor Rizal. Ze zeiden dat hij maar beter niet terug kon gaan naar huis. Maar Rizal antwoordde ‘what is done is done.’

Van de oplaag van 2.000 exemplaren gaf hij het eerste exemplaar met het originele manuscript aan zijn vriend Viola. Later heeft de Filipijnse overheid het manuscript gekocht voor 25.000 dollar. Nu zijn overdrukken ervan in groot formaat te koop in de boekhandel.

Bronnen:

• Charles Edward Russell and E.B. Rodriguez, The hero of the Filipinos: the story of Jose Rizal poet, patriot and martyr; London, 1924
• Austin Coates: Rizal, Philippine nationalist and martyr; Oxford University Press, 1968