José Rizal (1861-1896), nationaal held van de Filipijnen, is vooral bekend vanwege zijn grote roman Noli me tángere.

Maar hoe is dat boek ontstaan?

De ‘Propaganda Beweging’ in Madrid

Op 20-jarige leeftijd ging Rizal van de Filipijnen naar Europa om daar verder te studeren. In het ‘moederland’ Spanje, de kolonisator van de Filipijnen, studeerde hij medicijnen in Madrid.
In Spanje was een paar jaar eerder de Propaganda beweging (Propaganda Movement) opgericht, door en voor Filipino’s om zich te verenigen en hervormingen te eisen van Spaanse regering. Rizal sloot zich daar bij aan. Onder de schuilnaam ‘Laong Laan’ schreef hij zijn eerste essay ‘El amor patria’, dat op 20 augustus 1882 verscheen in hun Madrileense krant Diarong Tagalog. Het zorgde meteen voor veel ophef, ook in Manila.

De groep bevriende Filipino’s van Rizal hield er dezelfde opvattingen op na als hij wat betreft het Spaanse koloniale systeem in de Filipijnen. Ze voorzagen de noodzakelijke strijd voor hervormingen en onafhankelijkheid. Door het lezen van verschillende antikoloniale romans, waaronder Uncle Toms Cabin, ontstond het idee om ook een boek te schrijven, als middel om hun landgenoten – en de Spaanse kolonisator – wakker te schudden.

Eerst was het de bedoeling er een gezamenlijk werk van te maken, maar dat was onbegonnen werk. Dus begon Rizal zelf na te denken over een roman.

Verder schrijven in Parijs en Heidelberg

Het idee groeide verder in Parijs, waar hij begon aan de eerste hoofdstukken van Noli me tángere. Rizal was geen geboren romanschrijver, maar hij beschikte wel over de benodigde gedrevenheid, hij kon vlot schrijven, kon goed observeren en schetsen en hij onthield beelden en conversaties. Allemaal eigenschappen die je terugziet in Noli me tángere.
In Parijs studeerde Rizal in de praktijk van de beroemde oogarts dr. L. de Weckert, om zich daar verder te specialiseren. Daarnaast werkte hij er het eerste kwart van het boek.

Voor verdere studie reisde hij naar Heidelberg, waar hij een jaar studeerde aan de universiteit en zich specialiseerde in het gebruik van ophthalmoscoop. Al die tijd schreef Rizal veel brieven naar zijn familie thuis, vaak met tekeningen en gedichten. En hij werkte er gestaag verder aan Noli me tángere. In Heidelberg schreef hij ook het bekende gedicht A las flores del Heidelberg.

De laatste hoofdstukken

Na een periode als student in Leipzig reisde Rizal verder naar Berlijn. Daar vond hij goedkoop onderdak zodat hij er in 1886 zijn roman af kon maken, naast zijn studies oogheelkunde, antropologie en etnologie.
In zijn kamer in een huis dicht bij de universiteit schreef hij de laatste hoofdstukken van Noli me tángere. De radicale opvattingen voor de onafhankelijkheidsstrijd uit de tijd in Madrid, zijn in de loop van de vier jaar en onder invloed van zijn verblijf Frankrijk en Duitsland mogelijk getemperd.

Met zijn professor dr. Virchow, een democraat die ook een goede vriend van hem werd, kon Rizal discussiëren. Waarschijnlijk ook over de grote thema’s van zijn boek. Rizal was uiteraard ook democraat en voor vrijheid van zijn landgenoten, maar hij vond nu dat de Filipijnen nog niet rijp waren voor onafhankelijkheid en vrijheid. Bovendien moesten vrijheid en onafhankelijkheid volgens Rizal met geweldloze middelen worden bereikt.
Thema’s en opvattingen die in alle uitersten terugkomen in zijn roman: in de emotionele discussies tussen hoofdpersoon Crisóstomo Ibarra en de ongelukkige Elias.

Het uiteindelijke manuscript

Na het gebruikelijke herschrijven, redigeren en corrigeren bleven er 64 hoofdstukken over, handgeschreven en gecorrigeerd op 465 bladen. Rizal heeft zelf het volgende gezegd over het uiteindelijke manuscript:

‘Ik … heb het boek toen ingekort en hele hoofdstukken weggelaten. Hij vond het veel pakkender dan het eerder was. Dat verklaart ook de losse bladzijden van het manuscript die u noemde. Maar die krijgen nog wel een plekje in het vervolg. Ik ben van plan zeven delen te publiceren over de omstandigheden in de Filipijnen. En als ik er daarmee niet in slaag mijn landgenoten wakker te schudden, dan schiet ik mezelf dood.’

Onder de laatste zin van het boek schreef hij de tijd:

‘Men sprak er niet meer over, net zo min als over de ongelukkige María Clara.

Einde van het verhaal.

Berlijn, 21 februari 1887, 11:30 ’s avonds’